اسید بن خضیر بن سماکاُسِید بْن‌ِ حُضِیرِ بْن‌ِ سِماک، ابویحیی د شعبان ۲۰/ ژوئیه ۶۴۱، از بزرگان قبیله اوس، یار پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) و یکی از نقبای دوازده‌گانه در بیعت دوم عقبه است. ۱ - کنیهکنیه وی را ابو حضیر و جز آن نیز آورده‌اند. [۱]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۳۰، بیروت، دارصادر.
[۲]
محمد ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ج۱، ص۳، قاهره، ۳۷۹ق/ ۹۵۹م.
[۳]
احمد ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۵، به کوشش عبدالله لیثی، بیروت، ۴۰۷ق/ ۹۸۷م.
[۴]
محمد ابن قیسرانی، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، ج۱، ص۹، حیدرآباد دکن، ۳۲۳ق.
[۵]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۲، چ تصویری، عمان، دارالبشیر.
۲ - پدرپدرش حضیر الکتائب به روزگار جاهلیت، بزرگ قبیله اوس و فرمانده آنان در پیکار بُعاث با قبیله خزرج بود و هم در آن پیکار کشته شد. [۶]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۴۰، بیروت، دارصادر.
۳ - از بزرگان قوماسید نیز پس از پدرش در جاهلیت و اسلام از بزرگان و خردمندان قوم خود به شمار می‌رفت؛ نوشتن می‌توانست و در شنا و تیراندازی مهارت داشت. از این رو وی را چون پدرش «کامل» می‌خواندند. دو سال پیش از هجرت، به دست مصعب بن عمیر، فرستاده پیامبر به مدینه، اسلام آورد. [۷]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۴۰، بیروت، دارصادر.
در بیعت دوم عقبه حضور یافت و با رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) بیعت کرد و به عنوان یکی از نقبای دوازده‌گانه، نقیب قبیله خود، اوس، شد. [۸]
عبدالملک ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۷ – ۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۳۵۵ق/ ۹۳۶م.
۴ - عقد برادری با زیدپس از هجرت، رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) میان او و زید بن حارثه عقد برادری بست. [۹]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۵۰، بیروت، دارصادر.
۵ - شرکت در غزواتبرخی آورده‌اند که اسید در غزوه بدر شرکت نداشت ، [۱۰]
عبدالملک ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۳۵۵ق/ ۹۳۶م.
[۱۱]
محمد واقدی، المغازی، ج۱، ص۱۶، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
[۱۲]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۵۰، بیروت، دارصادر.
[۱۳]
محمد ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ج۱، ص۳، قاهره، ۳۷۹ق/ ۹۵۹م.
که به شرکت وی در بدر تصریح دارد، اما در دیگر غزوات و برخی سریه‌ها حضور داشت. به نوشته واقدی [۱۴]
محمد واقدی، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
[۱۵]
محمد واقدی، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) درفش اوس را در غزوه احد بدو سپرد و وی از جمله کسانی بود که در این جنگ پیامبر را ترک نگفت. در غزوات حنین و تبوک نیز درفش اوس را در دست داشت. [۱۶]
محمد واقدی، المغازی، ج۱، ص۹۵، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
[۱۷]
محمد واقدی، المغازی، ج۱، ص۹۶، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
در غزوه طائف به دستور پیامبر به ابراهیم بن جابر، یکی از غلامان شهر طائف که به مسلمانان پیوسته، و آزاد شده بود، قرآن و احکام دین را تعلیم داد. [۱۸]
محمد واقدی، المغازی، ج۱، ص۳۲، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
در سریه اُسامة بن زید نیز از جمله بزرگان صحابی بود که تحت فرمان وی قرار داشت. [۱۹]
عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ص۲، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۹۵۹-۹۶۲م.
۶ - بیعت با ابوبکراسید پس از رحلت پیامبر، در واقعه سقیفه جانب مهاجران را گرفت [۲۰]
عبدالملک ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۷۰، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۳۵۵ق/ ۹۳۶م.
و به زعم خزرجیان نخستین کس از انصار بود که با ابوبکر بیعت کرد [۲۱]
زبیر بن بکار، الاخبار الموفقیات، ج۱، ص۷۸، به کوشش سامی مکی عانی، بغداد، ۹۷۲م.
و اوسیان را برانگیخت تا با ابوبکر بیعت کنند [۲۲]
عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۹، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۹۵۹-۹۶۲م.
و این به سبب حسادتی بود که وی نسبت به سعد بن عباده رئیس قبیله خزرج داشت. در همین واقعه بود که همراه عمر برای گرفتن بیعت از علی (علیه السلام) به خانه فاطمه (سلام الله علیها) رفت. همگامی وی با مهاجران و بیعتش با ابوبکر در انتخاب وی به خلافت تأثیر بسزایی داشت. [۲۳]
عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۹۵۹-۹۶۲م.
[۲۴]
علی‌ابن اثیر، اسد الغابة، ج۱، ص۲، قاهره، ۲۸۰ق.
از شرکت اسید در فتوحات اطلاع چندانی در دست نیست؛ اما به نوشته ابن عساکر، [۲۵]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۲، چ تصویری، عمان، دارالبشیر.
همراه عمر در جابیه و نیز فتح بیت المقدس حضور داشته است. نیز گفته‌اند که عمر او را بر محله انصار گماشت. [۲۶]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۲، چ تصویری، عمان، دارالبشیر.
۷ - راویان حدیثاسید از رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) روایاتی دارد [۲۷]
محمد ابن ماجه، سنن، ج۱، ص۶۶، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۳۹۵ق/ ۹۷۵م.
و گروهی چون عبدالرحمان بن ابی لیلی، [۲۸]
محمد ابوبشر دولابی، الکنی و الاسملو، ج۱، ص۳، حیدرآباد دکن، ۳۲۲ق.
عایشه و ابن عمر، [۲۹]
عبدالرحمان‌ابن ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۱۰، حیدرآباد دکن، ۳۷۱ق/ ۹۵۲م.
أنس بن مالک، عکرمة بن خالد، زید بن اسلم، [۳۰]
سلیمان طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۷۳-۷۴، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، ۳۹۷ق.
[۳۱]
سلیمان طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، ۳۹۷ق.
ابوسعید خدری، [۳۲]
علی دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ج۱، ص۵۵، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۴۰۶ق/ ۹۸۶م.
محمد بن ابراهیم بن حارث، [۳۳]
احمد بیهقی، دلائل النبوة، ج۱، ص۴، به کوشش عبدالمعلی قلعجی، بیروت، ۴۰۵ق/ ۹۸۵م.
کعب ابن مالک [۳۴]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۲، چ تصویری، عمان، دارالبشیر.
و دیگران از وی روایت کرده‌اند.۸ - شخصیت رجالی و اجتماعیمورخان اهل سنت، اسید را به عقل و رأی ستوده و از حسن صوت او در قرائت قرآن یاد کرده [۳۵]
یوسف ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۳۸۰ق/ ۹۶۰م.
[۳۶]
علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۱، چ تصویری، عمان، دارالبشیر.
و کراماتی چند بدو نسبت داده‌اند. [۳۷]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۶۰، بیروت، دارصادر.
[۳۸]
عبدالله ابن مبارک، الزهد و الّرقائق، ج۱، ص۸۰، به کوشش حبیب الرحمان الاعظمی، هند، ۳۸۵ق/ ۹۶۶م.
[۳۹]
سلیمان طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۷۶، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، ۳۹۷ق.
[۴۰]
عبدالحسین امینی، الغدیر، ج۱، ص۱، بیروت، دارالکتاب العربی.
[۴۱]
عبدالحسین امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۰-۸۰، بیروت، دارالکتاب العربی.
اما علمای شیعی وی را به سبب مخالفتش با علی (علیه السلام) در سقیفه و نیز به سبب روایتی حاکی از آنکه وی از جمله کسانی بود که می‌خواسته‌اند خانه فاطمه (سلام الله علیها) را بسوزاند، نکوهیده‌اند. [۴۲]
ابوالقاسم خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱، ص۱۲، بیروت، دارالزهراء.
۹ - وفاتبه نوشته ابن سعد، [۴۳]
محمد ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۶۰، بیروت، دارصادر.
اسید در شعبان درگذشت، عمر بر وی نماز گزارد و در بقیع به خاک سپرده شد، اما خلیفه بن خیاط سال وفاتش را ۱ق دانسته است . [۴۴]
خلیفه بن خیاط، تاریخ، ص۴۶، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۹۶۷م.
۱۰ - فهرست منابع(۱) عبدالرحمان‌ابن ابی حاتم، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۳۷۱ق/ ۹۵۲م. (۲) عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۹۵۹-۹۶۲م. (۳) علی‌ابن اثیر، اسد الغابة، قاهره، ۲۸۰ق. (۴) محمد ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، قاهره، ۳۷۹ق/ ۹۵۹م. (۵) محمد ابن سعد، طبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۶) یوسف ابن عبدالبر، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۳۸۰ق/ ۹۶۰م. (۷) علی ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چ تصویری، عمان، دارالبشیر. (۸) محمد ابن قیسرانی، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، حیدرآباد دکن، ۳۲۳ق. (۹) محمد ابن ماجه، سنن، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۳۹۵ق/ ۹۷۵م. (۱۰) عبدالله ابن مبارک، الزهد و الّرقائق، به کوشش حبیب الرحمان الاعظمی، هند، ۳۸۵ق/ ۹۶۶م. (۱۱) احمد ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، به کوشش عبدالله لیثی، بیروت، ۴۰۷ق/ ۹۸۷م. (۱۲) عبدالملک ابن هشام، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۳۵۵ق/ ۹۳۶م. (۱۳) محمد ابوبشر دولابی، الکنی و الاسملو، حیدرآباد دکن، ۳۲۲ق. (۱۴) عبدالحسین امینی، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی. (۱۵) احمد بیهقی، دلائل النبوة، به کوشش عبدالمعلی قلعجی، بیروت، ۴۰۵ق/ ۹۸۵م. (۱۶) محمد حائری، منتهی المقال، تهران، ۳۰۰ق. (۱۷) خلیفه بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۹۶۷م. (۱۸) ابوالقاسم خویی، معجم الرجال الحدیث، بیروت، دارالزهراء. (۱۹) علی دارقطنی، المؤتلف و المختلف، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۴۰۶ق/ ۹۸۶م. (۲۰) زبیر بن بکار، الاخبار الموفقیات، به کوشش سامی مکی عانی، بغداد، ۹۷۲م. (۲۱) سلیمان طبرانی، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، ۳۹۷ق. (۲۲) محمد واقدی، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اسید بن خضیر بن سماک»، ج۸، ص۳۵۰۸. |